موضوعیت و طریقیت ابزار و روش مجازات در اسلام

نوع مقاله : علمی-تخصصی

نویسنده

مدیر گروه آموزشی

ls/ls1.2021.100013.1004

چکیده

این نوشتار طریقیت و موضوعیت یا نقش دخیل بودن و نبودن روش‌های تعریف شدۀ مجازات اسلامی را در امتثال احکام کیفری بر اساس فقه جعفری به بررسی گرفته است تا زمینۀ باشد برای تبیین حقیقیت و فهم تبدل یا ثبات و جاودانگی این مکانیسم‌های جزایی در اسلام. در نهایت با روش تحلیلی-استنباطی به این نتیجه رسیده است که روش‌ها و ابزارهای تعیین شده برای مجازات در اسلام مانند کیفر رجم و ابزار قتل در باب لواط، موضوعیت داشته و تحول‌پذیر نیست و خود بخش از احکام جزایی را تشکیل می‌دهد. در موارد اندکی است که ابزار نام برده در اجرای احکام جزایی خصوصیت ندارد. در مقابل این دیدگاه، برخی معتقد به طریقیت بوده و برای اثبات دیدگاه خود از شواهدی چون پیشینه و رسمیت روش‌ها در جوامع غیر اسلامی و یا امضایی بودن آن‌ها، اصالت دادن به اهداف مجازات و یا نگاه مفسرمحوری به احکام کیفری اسلام استمداد جسته‌اند. این نوشته با استناد به فهم فقیهان و نیز ظهور و بلکه نصوص قرآن و روایات برای مسأله طریقت و موضوعیت روش‌های مجازات را مورد بررسی قرار داده و نتیجه به دست آمده حاکی از آن است که موضوعیت روش‌ها مؤید به شواهدی بیشتری است و اکثر فقهاء بر سببیت و موضوعیت تأکید کرده‌اند.، اما در مواردی که آن شیوه‌ها تزاحم با حوادث مهم‌تر کرده و یا نتیجه معکوس داشته باشد و یا اجرای آن‌ها دشوار و یا ناممکن شود، بر اساس حکم ثانوی درحق الله، بدل به تعزیر می‌شود و در حق الناس زمام اختیار به‌دست صاحب حق سپرده می‌شود.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.

کتاب مقدس.

  1. ابن أبی جمهور، محمد بن زین الدین، (1405)، عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، 4 جلد، قم، دار سید الشهداء للنشر.
  2. اردبیلی، احمد بن محمد، (1403)، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، 14 جلد، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  3. جمعی از مؤلفان، مجله فقه اهل بیت علیهم السلام (فارسی)، 56 جلد، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم السلام.
  4. حسین زاده، محمد، (1383)، درآمدی بر معرفت شناسی و مبانی معرفت دینی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  5. حکیم، سید محمد سعید طباطبایی، (1427)، مسائل معاصرة فی فقه القضاء، در یک جلد، نجف اشرف، دار الهلال، دوم.
  6. حلّی، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، (1410)، إرشاد الأذهان إلی أحکام الإیمان، 2 جلد، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  7. حلّی، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، (1413)، قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، 3 جلد، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  8. حلّی، محقق، نجم الدین، جعفر بن حسن، (1408)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، 4 جلد، مؤسسه اسماعیلیان، قم.
  9. دهخدا، علی اکبر، (1377)، لغت‌نامه دهخدا، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، دوم.
  10. زنجانی، عباس علی عمید، (1421)، فقه سیاسی (عمید)، 3 جلد، تهران، انتشارات امیر کبیر.
  11. ساروخانی، باقر، (1375)، روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  12. شاهرودی، سید محمود هاشمی، (1423)، قراءات فقهیة معاصرة، دو جلد، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم السلام.
  13. شوشتری، سید محمد حسن مرعشی، (1427)، دیدگاه‌های نو در حقوق، دو جلد، تهران، نشر میزان، تهران.
  14. شوشتری، سید محمد حسن مرعشی، (1427)، دیدگاه‌های نو در حقوق، دو جلد، تهران، نشر میزان، دوم.
  15. شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، (1409)، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، 30 جلد، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام.
  16. شیرازی، ناصر مکارم، استفتاءات جدید مکارم، (1427)، 3 جلد، قم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب علیه السلام، دوم.
  17. شیرازی، ناصر مکارم، (1427)، دائرة المعارف فقه مقارن، در یک جلد، قم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب علیه السلام.
  18. طبسی، نجم الدین، (بی‌تا)، حقوق زندانی و موارد زندان در اسلام، در یک جلد، قم، بوستان کتاب.
  19. طوسی، ابو جعفر، محمد بن حسن، (1387)، المبسوط فی فقه الإمامیة، 8 جلد، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، سوم.
  20. طوسی، ابو جعفر، محمد بن حسن، (1400) النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، در یک جلد، بیروت، دار الکتاب العربی.
  21. طوسی، ابو جعفر، محمد بن حسن، (1407)، تهذیب الأحکام، 10 جلد، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چهارم.
  22. طوسی، محمد بن الحسن، (1390)، الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، 4 جلد، تهران، دار الکتب الإسلامیة.
  23. عاملی، بهاء الدین، محمد بن حسین و ساوجی، نظام بن حسین، جامع عباسی و تکمیل آن (محشّی، ط - قدیم)، در یک جلد، تهران، مؤسسة منشورات الفراهانی.
  24. عاملی، شهید اول، محمد بن مکی، (1414)، غایة المراد فی شرح نکت الإرشاد، 4 جلد، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
  25. عاملی، شهید ثانی، زین الدین بن علی، (1410)، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (المحشّی - کلانتر)، 10 جلد، قم، کتابفروشی داوری.
  26. عاملی، شهید ثانی، زین الدین بن علی، (1413)، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، 15 جلد، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة.
  27. غزالی، محمد بن محمد، (1420)، شفاء الغلیل، بیروت، دار الکتب العلمیه.
  28. کدخدایی، محمد رضا، (1390)، بررسی حکم سنگسار در اسلام، مقاله 2، دوره 18، بهار، شماره 67.
  29. کلینی، محمد بن یعقوب، (1375)، أصول الکافی، ترجمه محمد‌باقر کمره‌ای، 6 جلد، قم، اسوه، سوم.
  30. گلپایگانی، لطف‌الله صافی، (1417)، جامع الأحکام (صافی)، دو جلد، قم، انتشارات حضرت معصومه سلام الله علیها.
  31. گیلانی، فومنی، محمد تقی بهجت، (1428)، استفتاءات (بهجت)، 4 جلد، قم، دفتر حضرت آیة الله بهجت.
  32. لنکرانی، محمد فاضل موحدی، (1421)، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة - القصاص، در یک جلد، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم السلام.
  33. لنکرانی، محمد فاضل موحدی، جامع المسائل (فارسی - فاضل)، دو جلد، قم، انتشارات امیر قلم، یازده.
  34. مکارم شیرازی، ناصر، (1374)، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه.
  35. منسوب به علی بن موسی، امام هشتم علیه السلام، (1406)، الفقه المنسوب إلی الإمام الرضا علیه السلام، 1 جلد، مشهد، مؤسسة آل البیت علیهم السلام.
  36. اصفهانی، راغب، (1412)، المفردات فی غریب القرآن، دمشق، دار العلم.
  37. بروجری، آقا حسین طباطبایی، (1429)، منابع فقه شیعه، 31 جلد، مترجمان، حسینیان قمی، مهدی صبوری، م، تهران، انتشارات فرهنگ سبز.
  38. بغدادی، مفید، محمّد بن محمد بن نعمان عکبری، (1413)، المقنعة (للشیخ المفید)، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید.
  39. تبریزی، جواد بن علی، (1417)، أسس الحدود و التعزیرات، در یک جلد، قم، دفتر مؤلف.
  40. التویجری، محمد بن إبراهیم بن عبد الله، (بی‌تا)، موسوعة الفقه الاسلامی، بی‌نا، بی‌تا، شبکه اجتماعی ندای ایمان.

 

  1. قرآن کریم.

    کتاب مقدس.

    1. ابن أبی جمهور، محمد بن زین الدین، (1405)، عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، 4 جلد، قم، دار سید الشهداء للنشر.
    2. اردبیلی، احمد بن محمد، (1403)، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، 14 جلد، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    3. جمعی از مؤلفان، مجله فقه اهل بیت علیهم السلام (فارسی)، 56 جلد، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم السلام.
    4. حسین زاده، محمد، (1383)، درآمدی بر معرفت شناسی و مبانی معرفت دینی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
    5. حکیم، سید محمد سعید طباطبایی، (1427)، مسائل معاصرة فی فقه القضاء، در یک جلد، نجف اشرف، دار الهلال، دوم.
    6. حلّی، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، (1410)، إرشاد الأذهان إلی أحکام الإیمان، 2 جلد، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    7. حلّی، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، (1413)، قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، 3 جلد، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    8. حلّی، محقق، نجم الدین، جعفر بن حسن، (1408)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، 4 جلد، مؤسسه اسماعیلیان، قم.
    9. دهخدا، علی اکبر، (1377)، لغت‌نامه دهخدا، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، دوم.
    10. زنجانی، عباس علی عمید، (1421)، فقه سیاسی (عمید)، 3 جلد، تهران، انتشارات امیر کبیر.
    11. ساروخانی، باقر، (1375)، روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    12. شاهرودی، سید محمود هاشمی، (1423)، قراءات فقهیة معاصرة، دو جلد، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم السلام.
    13. شوشتری، سید محمد حسن مرعشی، (1427)، دیدگاه‌های نو در حقوق، دو جلد، تهران، نشر میزان، تهران.
    14. شوشتری، سید محمد حسن مرعشی، (1427)، دیدگاه‌های نو در حقوق، دو جلد، تهران، نشر میزان، دوم.
    15. شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، (1409)، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، 30 جلد، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام.
    16. شیرازی، ناصر مکارم، استفتاءات جدید مکارم، (1427)، 3 جلد، قم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب علیه السلام، دوم.
    17. شیرازی، ناصر مکارم، (1427)، دائرة المعارف فقه مقارن، در یک جلد، قم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب علیه السلام.
    18. طبسی، نجم الدین، (بی‌تا)، حقوق زندانی و موارد زندان در اسلام، در یک جلد، قم، بوستان کتاب.
    19. طوسی، ابو جعفر، محمد بن حسن، (1387)، المبسوط فی فقه الإمامیة، 8 جلد، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، سوم.
    20. طوسی، ابو جعفر، محمد بن حسن، (1400) النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، در یک جلد، بیروت، دار الکتاب العربی.
    21. طوسی، ابو جعفر، محمد بن حسن، (1407)، تهذیب الأحکام، 10 جلد، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چهارم.
    22. طوسی، محمد بن الحسن، (1390)، الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، 4 جلد، تهران، دار الکتب الإسلامیة.
    23. عاملی، بهاء الدین، محمد بن حسین و ساوجی، نظام بن حسین، جامع عباسی و تکمیل آن (محشّی، ط - قدیم)، در یک جلد، تهران، مؤسسة منشورات الفراهانی.
    24. عاملی، شهید اول، محمد بن مکی، (1414)، غایة المراد فی شرح نکت الإرشاد، 4 جلد، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
    25. عاملی، شهید ثانی، زین الدین بن علی، (1410)، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (المحشّی - کلانتر)، 10 جلد، قم، کتابفروشی داوری.
    26. عاملی، شهید ثانی، زین الدین بن علی، (1413)، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، 15 جلد، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة.
    27. غزالی، محمد بن محمد، (1420)، شفاء الغلیل، بیروت، دار الکتب العلمیه.
    28. کدخدایی، محمد رضا، (1390)، بررسی حکم سنگسار در اسلام، مقاله 2، دوره 18، بهار، شماره 67.
    29. کلینی، محمد بن یعقوب، (1375)، أصول الکافی، ترجمه محمد‌باقر کمره‌ای، 6 جلد، قم، اسوه، سوم.
    30. گلپایگانی، لطف‌الله صافی، (1417)، جامع الأحکام (صافی)، دو جلد، قم، انتشارات حضرت معصومه سلام الله علیها.
    31. گیلانی، فومنی، محمد تقی بهجت، (1428)، استفتاءات (بهجت)، 4 جلد، قم، دفتر حضرت آیة الله بهجت.
    32. لنکرانی، محمد فاضل موحدی، (1421)، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة - القصاص، در یک جلد، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم السلام.
    33. لنکرانی، محمد فاضل موحدی، جامع المسائل (فارسی - فاضل)، دو جلد، قم، انتشارات امیر قلم، یازده.
    34. مکارم شیرازی، ناصر، (1374)، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه.
    35. منسوب به علی بن موسی، امام هشتم علیه السلام، (1406)، الفقه المنسوب إلی الإمام الرضا علیه السلام، 1 جلد، مشهد، مؤسسة آل البیت علیهم السلام.
    36. اصفهانی، راغب، (1412)، المفردات فی غریب القرآن، دمشق، دار العلم.
    37. بروجری، آقا حسین طباطبایی، (1429)، منابع فقه شیعه، 31 جلد، مترجمان، حسینیان قمی، مهدی صبوری، م، تهران، انتشارات فرهنگ سبز.
    38. بغدادی، مفید، محمّد بن محمد بن نعمان عکبری، (1413)، المقنعة (للشیخ المفید)، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید.
    39. تبریزی، جواد بن علی، (1417)، أسس الحدود و التعزیرات، در یک جلد، قم، دفتر مؤلف.
    40. التویجری، محمد بن إبراهیم بن عبد الله، (بی‌تا)، موسوعة الفقه الاسلامی، بی‌نا، بی‌تا، شبکه اجتماعی ندای ایمان.